Per fiets de boer op

Towil heet hij, een jonge dertiger die vakantiegangers die bij Van Verre hebben geboekt de mogelijkheid biedt om zijn even buiten Yogyakarta gelegen dorp en onmiddellijke omgeving per fiets te verkennen. Die vakantiegangers zijn vandaag Trees en ik. Al om acht uur 's morgens staan we bij Towil op de stoep. Knap vroeg, zeker. En om nou te zeggen dat ik al uitgeslapen ben, nee. Maar als je pas tegen het middaguur in dit gebied op de fiets stapt loop je de kans snel weg te smelten. 
Eva moest dan ook lachen toen ze thuis in Rijswijk hoorde dat wij van plan waren om een paar uur in het landelijk gebied van het oude Java te gaan rondfietsen. "Willen jullie bij Yogya gaan fietsen," zei ze proestend. "Het is daar wel minstens 40 graden hoor!!!"
Zo warm is het op dit tijdstip nog niet, maar toch al 35 graden. Maar we willen doorzetten. We zijn inmiddels op Java ook wel wat gewend. Beneden de 30 graden is het overdag niet geweest en we hebben er nog geen moment last van gehad. Bovendien trekt de rust en de schoonheid van het Indonesische platteland ons erg aan. Na de hectiek bij de Borobudur zijn we nog in een andong - een paard met wagen - langs dorpjes en rijstvelden gereden. En dat was een heel bijzondere ervaring. Dat deden we toen met Julia en Sissai die daarna, na een paar gezellige gezamenlijke dagen, een andere weg zijn ingeslagen. Jammer vonden we alle vier, maar een eenmaal vastgelegd programma kun je niet zomaar veranderen.
Towil blijkt zich goed op onze komst te hebben voorbereid. Op het reclamebord voor zijn eenvoudige woning zien we dat hij zijn website tijdelijk heeft veranderd in www.burgwal.com . En de twee oude fietsen die hij voor ons heeft neergezet zijn puur Hollands, komen respectievelijk uit Groningen en Amsterdam. Kan niet anders of die moeten vertrouwd zitten. En dat zitten ze ook.
Towil rijdt voorop, met achterop zijn fiets een tas met flesjes water en wat door zijn vrouw gemaakte lekkernijen. We rijden op soms hobbelige weggetjes langs groentetuinen en kleine rijstvelden waarop van 's morgens vroeg tot zonsondergang hard wordt gewerkt. Af en toe stappen we af. De ene keer om een dorpsschooltje te bezoeken, de andere keer om een dorpswoning binnen te gaan. Telkens worden we hartelijk welkom geheten. De huisjes zijn klein. Sommige huiskamers waarin de kippen vrij rond lopen, worden ook als stalling voor bromfietsen gebruikt. Er wordt veel huisvlijt verricht. Een oude vrouw zien we sojabonen in bananenvellen tot pakketjes vouwen. Na drie dagen zijn die bonen gefermenteerd en rijp om als tempeh op de markt te worden verkocht. Dat werk doet ze de hele dag en dat zeven dagen in de week. Een andere dorpsbewoonster laat zien hoe ze achter een weefgetouw omslagdoeken - slendangs - fabriceert. Alles wat op deze en andere wijze wordt verdiend komt niet alleen het eigen gezin, maar de hele dorpsgemeenschap ten goede. Het is een heel hechte club plattelanders die elkaar al generaties lang vasthoudt. "Niemand wil het dorp verlaten "vertelt Towil. "Ja, ook de jongeren niet. Wij hebben hier alles en helpen elkaar. En in de grote stad moet je maar afwachten hoe het gaat. Er is veel werkloosheid." 
Wij hebben in de steden die we tot nu toe hebben bezocht inderdaad heel wat jongeren zien afwachten. Hangen noemen we dat bij ons. Zoals ik al eerder vertelde proberen sommigen aan wat geld te komen door voor verkeersagent te spelen. Anderen pakken een ukelele en lopen langs de auto's zodra die voor een stoplicht stil staan. Wat ze spelen en zingen is niet te horen, maar toch hopen ze op deze manier snel een fooitje in handen te krijgen.  
Wie weinig opleiding heeft genoten, moet om in de stad te slagen volgens Tatang vooral veel geluk hebben. Dat geldt trouwens ook voor de mannen en vrouwen die de kraampjes bemannen die overal langs wegen en straten zijn te vinden. Vaak verkopen ze dezelfde producten en is het afwachten wie de meeste klanten trekt. Heel veel van die verkopers brengen een groot deel van de dag stil op een stoel door. En als je dan oud bent en niet veel hebt kunnen opbouwen ben je geheel afhankelijk van de vrijgevigheid van anderen. Zoals het vrouwtje dat we op een parkeerterrein zien bedelen.
Hoe anders moet het leven van de sultan van Yogyakarta eruit zien. Gouverneur van de regio is hij tegenwoordig en hoewel dat beslist geen gek baantje is, heeft Hamengkubuwono X niet meer de macht die zijn voorgangers hebben gehad. Voor scepter zwaaiende sultans is in de huidige republiek geen plaats meer. Maar hij hoeft als stokoude man beslist niet te gaan bedelen. Hij beschikt over een niet onaardig optrekje dat midden in Yogya ligt. Het is het deel van het uitgestrekte paleiscomplex - de kraton - dat niet voor publiek toegankelijk is. Het wel toegankelijke deel met zijn indrukwekkende zalen en gebouwen doet echter vermoeden dat hij best een warm nest zal hebben. 
Het pronkstuk van de kraton is de gouden troonzaal. Het is een apart open gebouw met een piramidevormig dak, teakhouten pilaren met verguld snijwerk en een marmeren vloer. In een van de andere zalen die op een binnenplaats liggen, zijn de persoonlijke bezittingen van de vorige sultan - Hamengkubuwono IX uitgestald. 
Deze Hamengkubuwono - door onze voormalige vorstin Juliana ook wel Henkie genoemd - heeft een volledig Nederlandse opvoeding gehad. Al op vierjarige leeftijd werd hij bij een Nederlands gezin ondergebracht. Hij doorliep in ons land de lagere en middelbare school en studeerde daarna in Leiden waar hij Juliana ontmoette. Die vond zijn naam zo moeilijk dat ze hem dus maar Henkie noemde. En dat vond ie best.
Sultan Henkie moest na de Tweede Wereldoorlog overigens niet veel meer van ons land hebben. Samen met Soekarno streed hij voor de onafhankelijkheid van zijn land. Onder Soeharto werd hij minister van Economische Zaken en later vicepresident, maar uit ontevredenheid over diens beleid nam hij ontslag. Getrouwd is de in 1988 in Amerika overleden sultan nooit, maar hij had wel vier vriendinnen bij wie hij in totaal 21 kinderen kreeg. Een van die nakomelingen woont nu achter die gesloten paleisdeuren. Hij zal daar ongetwijfeld lekker slapen.
Wij brengen trouwens de nacht ook op een niet misselijke plek door. Het is het koloniale vijfsterrenhotel The Phoenix, dat nog steeds de grandeur van weleer ademt. Overal fraaie kunstwerken en Balinese kasten, prachtig glas in lood, een restaurant met fonteinen en een grote karpervijver, een overdekt zwembad omringd door kamers met smeedijzeren balkons en niet te vergeten een heerlijk bed. Toch heb ik de eerste nacht niet lekker geslapen. De reden? Een telefoontje uit Nederland om zo'n half drie 's nachts. "Heb ik het genoegen met de heer Burgwal te spreken." Dat genoegen had ze niet, verdomme.